Parki Krajobrazowe

Park krajobrazowy utworzony w 1996 roku na terenie Łodzi oraz powiatów: łódzkiego wschodniego, brzezińskiego i zgierskiego. Powierzchnia Parku wynosi 13.767 ha, z czego na otulinę przypada 3.020 ha. Park położony jest na terenie sześciu gmin: Brzeziny, Stryków, Nowosolna, Łódź, Dmosin i Zgierz. Siedziba dyrekcji Parku mieści się w Łodzi.
Wschodnia część Parku z kompleksami leśnymi w okolicy Janinowa, Poćwiardówki i Tadzina znajduje się w gminie Brzeziny. Gmina Dmosin obejmuje wschodni fragment otuliny Parku w rejonie Kolonii Wola Cyrusowa. Część północna od Klęku, Dobrej i Imielnika wraz z fragmentami otuliny w okolicy Sierżni i Warszawic należy do gminy Stryków.
Część środkowa i południowa obejmująca tereny pomiędzy Kalonką na zachodzie po Stare Skoszewy na wschodzie, oraz Grabiną i Moskwą na południu znajduje się w administracyjnych granicach gminy Nowosolna. Zachodnia część Parku z Lasem Łagiewnickim leży w gminie Łódź. W gminie Zgierz leży niewielki fragment otuliny w Skotnikach.

Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich chroni unikatowy w Polsce środkowej krajobraz wyżynny uformowany na obszarze między Łodzią, Brzezinami i Strykowem. Do najcenniejszych walorów parku należy wyjątkowo bogata rzeźba terenu, podlegająca nadal żywym procesom geomorfologicznym, a także fragmenty naturalnej szaty roślinnej, związanej zwłaszcza z licznymi źródliskami i strumieniami oraz interesująca fauna.
W granicach Parku znalazły się najcenniejsze pod względem przyrodniczym fragmenty strefy krawędziowej Wzniesień Łódzkich. Strefa krawędziowa Wzniesień Łódzkich wyróżnia się zarówno formami ukształtowania, jak i walorami przyrodniczymi. Rzeźba terenu jest tu urozmaicona, a duże wysokości względne nadają krajobrazowi charakter wyżynny. Obserwuje się tu m.in. nagromadzenie interesujących form geomorfologicznych takich jak parowy, wcięcia drogowe, wysokie miedze czy głazy narzutowe.
Z licznych niezabudowanych wzniesień można podziwiać szerokie panoramy unikatowego w skali Polski Środkowej, nieskażonego budownictwem przemysłowym krajobrazu. Największe rzeki Parku – Bzura, Moszczenica i Mrożyca wraz z licznymi źródłami i czystymi strumieniami tworzą gęstą sieć wodną.

Flora parku: Obszar Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem lesistości wynoszącym około 28%. Wynika to z obecności kilku dużych i cennych pod względem przyrodniczym kompleksów leśnych, z ważnymi stanowiskami interesujących gatunków drzewiastych, w tym buka, jesionu, klonu polnego i dzikiej czereśni. Największe leśne uroczyska Janinów iPoćwiardówka mają około 550 ha powierzchni a Tadzin – Szymaniszki ok. 340 ha.

Na terenie Parku stwierdzono obecność wielu rzadkich i chronionych gatunków roślin, w tym gatunków najbardziej zagrożonych i rzadkich w skali regionu, znajdujących się w tzw. czerwonej księdze. Rośnie tu pełnik europejski, naparstnica zwyczajna, wawrzynek wilczełyko oraz widłaki.
Gęstej sieci wodnej Parku towarzyszą kwieciste łąki, torfowiska, szuwary i zbliżona do naturalnej roślinność łęgowa. Resztki godnej ochrony roślinności zachowały się nie tylko w dolinach rzek, ale również w dużych kompleksach leśnych w okolicach Łagiewnik, Janinowa, Poćwiardówki i Dobieszkowa.

Do ciekawostek należy liczna grupa występujących tu rzadkich bezkręgowców żyjących wyłącznie w Polsce Południowej lub nawet tylko w górach, a także gatunki saprofagiczne mające w Parku Krajobrazowym Wzniesień Łódzkich jedyne stanowiska w Polsce (dwa gatunki muchówek). W Lesie Łagiewnickim ma stanowisko trzmiel tajgowy relikt borealny, umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.
Z gatunków kręgowców stwierdzonych w parku za najcenniejsze dla środkowej Polski można uznać : spośród płazów traszkę grzebieniastą i kumaka nizinnego; z ptaków muchołówkę małą, jarzębatkę, pójdźkę, trzmielojada, siniaka i zniczka, oraz wśród ssaków kilka gatunków nietoperzy, borsuka i kunę domową.

Na terenie Parku – jak dotąd – utworzono 3 rezerwaty przyrody: „Las Łagiewnicki”, „Parowy Janinowskie” i „Struga Dobieszkowka” oraz Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Górna Mrożyca”.

Pomniki przyrody: Lista pomników przyrody na terenie Parku na dzień dzisiejszy obejmuje 52 pojedyncze drzewa oraz zespół 250 klonów srebrzystych składających się na zabytkową aleję w Łagiewnikach.

Do najokazalszych drzew na terenie Parku należą m.in.: lipa drobnolistna (Tilia cordata) w Poćwiardówce o obwodzie 503 cm, dęby szypułkowe (Quercus robur) w Byszewach (580 cm) oraz w parku w Klęku (571 cm), wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) na terenie parku podworskiego w Niesułkowie (402 cm) oraz czereśnia (Cerasus avium) w Niesułkowie (307 cm). Do objęcia ochroną wytypowano dalszych 140 okazów drzew.

Na terenie Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich znajduje się wiele cennych obiektów zabytkowych. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Starych Skoszewach, którego początki datuje się na VI wiek n.e. było najprawdopodobniej silnym ośrodkiem administracyjnym, któremu niegdyś podlegała także Łódź.
Szczególnie cennymi obiektami, wzbogacającymi rolniczy krajobraz Parku są zespoły pałacowo – parkowe i wiejskie parki podworskie. Szczególnie często odwiedzanym przez turystów a także miłośników polskiej literatury miejscem jest murowany dwór wiejski w Byszewach, w którym na początku XX wieku chętnie przebywał Jarosław Iwaszkiewicz. Literackie ślady tych pobytów można odnaleźć w licznych jego powieściach.
Poza Byszewami na terenie Parku znajdują się jeszcze 4 inne parki podworskie, m.in. w Dobieszkowie, Klęku, Łagiewnikach oraz dziś już bardzo zniszczony park w Niesułkowie – Kolonii. Większość z nich jest niestety zaniedbana i wymaga opieki konserwatorskiej.
Na terenie Parku znajdują się również znane zabytki architektury sakralnej – w Łagiewnikach: klasztor z kościołem parafialnym pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego z XVIII stulecia oraz kapliczki św. Antoniego i św. Rocha przy ulicy Wycieczkowej; a także zabytkowe kościoły w Dobrej i Niesułkowie.
Zabytki kultury materialnej uzupełnia tradycyjna wiejska architektura, dobrze zachowana w wielu wsiach na terenie Parku, szczególnie w Dąbrówce Dużej, Grzmiącej, Poćwiardówce. Duże walory posiadają również: drewniany młyn w Dąbrówce Małej oraz kościół mariawicki w Grzmiącej. Ważnym świadectwem historii regionu jest cmentarz z I wojny światowej na skraju lasu we wsi Poćwiardówka.
Liczne pamiątki kultury i historii na terenie i obrzeżach Parku sprawiają, że obszar ten jest popularnym celem wycieczek i miejscem wypoczynku mieszkańców Łodzi i okolic. Zwiedzanie Parku i wykorzystanie jego wartości dydaktycznych i edukacyjnych ułatwia gęsta sieć znakowanych szlaków pieszych i rowerowych.

Przedborski Park Krajobrazowy powstał w 1988 roku, w okolicach Przedborza, na pograniczu obecnych województw: łódzkiego i świętokrzyskiego. Powierzchnia parku wynosi 16.640 ha, a otuliny 14.490 ha.
Siedziba dyrekcji Parku znajduje się w Przedborzu. Przedborski Park Krajobrazowy (wraz ze Spalskim Parkiem Krajobrazowym i Sulejowskim Parkiem Krajobrazowym) wchodzi w skład Zespołu Nadpilicznych Parków Krajobrazowych z siedzibą w Moszczenicy.
Obszar parku zajmuje płaskie i faliste tereny Wyżyny Przedborskiej, najbardziej cenną przyrodniczo część zbudowanego z wapieni i piaskowców i zajmującego centralną cześć parku Pasma Przedborsko – Małogoskiego oraz fragmenty Niecki Włoszczowskiej, Wzgórz Łopuszańskich i Wzgórz Opoczyńskich.

Wspólnie z Parkami: Sulejowskim i Spalskim, Przedborski Park Krajobrazowy chroni dorzecze Pilicy. O atrakcyjności Parku decydują: malowniczość i różnorodność krajobrazu, obecność wielu punktów widokowych, korzystne warunki bioklimatyczne dzięki obfitości lasów oraz czystych wód powierzchniowych, bogata fauna, flora i szata roślinna, ustronność położenia, przewaga tradycyjnych form gospodarki rolnej oraz obecność zabytków architektury i kultury ludowej.
Zadaniem parku jest zachowanie jego walorów przyrodniczych i krajobrazowych, stworzenie systemu skutecznej ochrony najcenniejszych obiektów – rezerwatów i pomników przyrody oraz udostępnienie terenu dla turystyki ekologicznej.

Lasy w Przedborskim Parku Krajobrazowym zajmują 10.470 ha (63,8 % powierzchni) a w otulinie 3.470 ha (23,9 %). Są to przeważnie drzewostany sosnowe na siedlisku borów mieszanych, przeplecione olsami i borami bagiennymi.
Na florę parku składa się około 900 gatunków roślin naczyniowych. Na wzgórzach wapiennych rośnie szereg gatunków wapieniolubnych mających tu jedyne stanowiska w byłym województwie piotrkowskim i Polsce środkowej. Do gatunków takich należą m.in.: zawilec wielkokwiatowy, goryczka orzęsiona i wiśnia karłowata. Z gatunków górskich rośnie tu bez koralowy i śnieżyczka przebiśnieg.
Na dzień dzisiejszy w parku występuje 39 gatunków roślin objętych ochroną całkowitą. Godne uwagi są: wierzba borówkolistna – relikt arktyczny na torfowisku Piskorzeniec, gatunek bardzo rzadki w Polsce a także: wiśnia karłowata – nieliczne okazy w okolicy Rączek, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity – niezbyt częsty w lasach.
Występują tu widłaki: goździsty i gajowy oraz bardzo rzadkie – widłak spłaszczony i wroniec. Rośnie tu pełnik europejski, orlik pospolity, sasanka wiosenna, zawilec wielkokwiatowy, grążel żółty, lilia złotogłów, kosaciec syberyjski, obuwik pospolity żłobik koralowy i grzyb – szmaciak gałęzisty. Na terenie Parku rośnie również wolfia bezkorzeniowa – najmniejsza roślina kwiatowa na świecie.
W granicach Parku spotkać można również wiele gatunków podlegających ochronie częściowej. Spotyka się tu również szereg gatunków chwastów bardzo rzadko występujących w Polsce – m. in. czechrzycę grzebieniastą, miłki, przewiercień okrągłolistny czy włóczydło polne.

W Przedborskim Parku Krajobrazowym występuje wiele gatunków zwierząt, spośród których najliczniejszą grupę stanowią ptaki w liczbie 168 gatunków – 98 należy do awifauny lęgowej. Stwierdzono tu występowanie m.in.: biegusa płaskodzioba, bociana czarnego, łabędzia niemego, ogorzałki rybołowa, bąka, gągoła i kropiatki. Z pomocą człowieka na teren Parku powróciły bobry. Spotyka się tu także łosie, sarny, dziki i borsuki.

Na dziedzictwo kulturowe parku składają się skromne zasoby architektury oraz kultura ludowa. Najciekawsze zabytki znajdują się na terenie Przedborza, w tym kościół p.w. św. Mikołaja, wzniesiony w XIV stuleciu i rozbudowany w wieku XVIII, pozostałości zamku Kazimierza Wielkiego oraz murów miejskich (XIV w).
W wiejskim krajobrazie Przedborskiego Parku Krajobrazowego można jeszcze spotkać przykłady starego budownictwa ludowego – chaty kryte słomą, studnie z żurawiem, piwnice ze sklepieniem kolebkowym, chylące się kuźnie, a nade wszystko urocze kapliczki i figurki wtopione w pagórkowaty krajobraz, szczególnie w takich wioskach jak: Chałupy, Gaj, Policzko Stare, Wymysłów, Piskorzeniec, Borowa, Wygwizdów, Przyłanki, Góry Mokre i inne.

          

Spalski Park Krajobrazowy powstał w 1995 r., w okolicach Spały i Inowłodza, na terenie województwa łódzkiego. Powierzchnia Parku wynosi 12.875 ha a jego otuliny 23.192 ha. Obejmuje on częściowo lub całkowicie tereny gmin: Inowłódz, Poświętne, Rzeczyca, Tomaszów Mazowiecki, Lubochnia, Czerniewice, Opoczno i Sławno. Siedziba dyrekcji Parku znajduje się w Spale.
Spalski Park Krajobrazowy wraz ze strefą ochronną położony jest na obszarze Wzniesień Południowomazowieckich i obejmuje wschodnią część Równiny Piotrkowskiej oraz północno – wschodni fragment Równiny Radomskiej.

Park stanowi obszar o dobrze zachowanych cechach krajobrazu naturalnego z bogatym i różnorodnym światem roślinnym i zwierzęcym. Chroni on dolinę rzeki Pilicy wraz z najbardziej cennymi przyrodniczo terenami przyległymi. W granicach parku przeważają tereny leśne (57,4%), ale znaczny udział mają też użytki rolne (35,6%). Pozostałe 7% powierzchni przypada na tereny zainwestowane i wody.

Rozległe lasy w środkowym biegu Pilicy coraz częściej nazywane są Puszczą Pilicką, choć nie mają one w rzeczywistości charakteru historycznej puszczy. Składają się z kilku kompleksów, położonych po obu stronach Pilicy, przy czym największa ich część przypada na Równinę Piotrkowską.
Na tle równinnego, mało lesistego krajobrazu Polski Środkowej dolina rzeki Pilicy wyróżnia się malowniczością i różnorodnością krajobrazu. Pilica płynie tutaj naturalnym korytem, miejscami meandrując. Liczne wysepki, mielizny, starorzecza stwarzają dobre warunki siedliskowe dla wielu gatunków roślin i zwierząt.
Najbardziej atrakcyjny krajobrazowo fragment doliny to przełomowy odcinek rzeki w okolicach Inowłodza. Z krawędzi wysoczyzny na Legnicy i Zakościelu rozpościera się rozległy widok na dolinę Pilicy i zwarte kompleksy leśne. Równie atrakcyjnym miejscem widokowym są tereny krawędziowe w okolicach Łęgu i Grotowic.
W rozległej dolinie Pilicy występują mozaikowo: łąki, resztki starych drzewostanów, wrzosowiska murawy piaskowe, turzycowiska i trzcinowiska. Na terenie Parku dominują lasy sosnowe w różnym wieku, ale spotyka się również lasy mieszane i liściaste: olsy, grądy, świetliste dąbrowy oraz łęgi olszowo – jesionowe. Najciekawsze przyrodniczo lasy ze starymi drzewostanami występują w okolicach Spały, Konewki, Luciążnej, Żądłowic i Smardzewic.
Liczbę występujących tutaj gatunków roślin naczyniowych można wstępnie oszacować na ponad 800. Łącznie na terenie Parku stwierdzono: 19 gatunków roślin objętych ochroną całkowitą (m.in. lilię złotogłów, orlika pospolitego, widłaki, storczyki), 11 ochroną częściową (paprotkę zwyczajną, pierwiosnkę wyniosłą, kocanki piaskowe) oraz 42 gatunki, które w Polsce Środkowej występują nielicznie.

Najlepiej poznaną grupa kręgowców występujących na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego są ptaki. Dotychczas na terenie parku stwierdzono 205 gatunków, w tym 140 mających tu swoje lęgowiska. Z wyjątkiem 3 gatunków (wrony siwej, sroki i gawrona) wszystkie inne patki bądź to podlegają ochronie bądź też są ptakami łownymi.
W Pilicy oraz jej starorzeczach stwierdzono występowanie 28 gatunków ryb i jednego przedstawiciela smoczkoustych – minoga strumieniowego. Odnotowano również 9 gatunków płazów, w tym 6 chronionych oraz 5 gatunków gadów, wszystkich podlegających ochronie.
Dobrze zbadane są ssaki tego terenu – występuje tu 31 gatunków, z czego 7 objętych jest całkowitą ochroną, a 12 należy do zwierzyny łownej. Należy podkreślić występowanie zwierzyny grubej, a zwłaszcza dzików, saren, jeleni szlachetnych i danieli.
Jak dotąd na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny utworzono jak dotąd 5 rezerwatów przyrody. Interesującym miejscem jest Ośrodek Hodowli Żubrów w Książu k. Smardzewic, znajdujący się od 1976 r. pod zarządem Kampinoskiego Parku Narodowego.

Rezerwaty przyrody: W granicach Parku leżą 3 rezerwaty: „Konewka”, „Spała” i „Żądłowice”, w granicach otuliny dwa kolejne – „Sługocice” i „Jeleń”.

Sulejowski Park Krajobrazowy powstał w 1994 r. i wraz z otuliną zajmuje obszar 56.371 ha. Wraz ze strefą ochronną leży w całości w granicach województwa łódzkiego. Siedziba zarządu Parku znajduje się w Moszczenicy (powiat piotrkowski).
Park obejmuje całość lub fragmenty gmin: Aleksandrów, Łęki Szlacheckie, Mniszków, Przedbórz, Ręczno, Rozprza, Sławno, Sulejów, Tomaszów Mazowiecki, Wolbórz oraz miast: Piotrków Trybunalski, Sulejów i Tomaszów Mazowiecki.
Północno – zachodnia część parku leży w obrębie Równiny Piotrkowskiej, południowy jego fragment położony jest na Wzgórzach Radomszczańskich, a wschodnia część na Wzgórzach Opoczyńskich.
Obszar parku obejmuje: dolinę rzeki Pilicy w jej środkowym biegu oraz Zbiornik Sulejowski, wykorzystywany do zaopatrzenia Łodzi w wodę, ochrony przeciwpowodziowej i produkcji energii elektrycznej (elektrownia o mocy 3,5 MW).

Ochronie podlegają najcenniejsze przyrodniczo tereny przyległe – w tym leśne – będące pozostałością wielkiej Puszczy Pilickiej z fragmentami przyrody naturalnej, chronionymi w 11 zatwierdzonych i 5 projektowanych rezerwatach, zespołach przyrodniczo – krajobrazowych i użytkach ekologicznych.
Szczegółowe ustalenia określające zasady gospodarowania na terenie parku krajobrazowego określa Plan Ochrony Sulejowskiego Parku Krajobrazowego, zatwierdzony w 1998 r.

Sulejowski Park Krajobrazowy leży w zasięgu geograficznego występowania jodły pospolitej, klonu, jawora, świerku pospolitego i buka. Dotychczas w granicach Parku stwierdzono występowanie 14 zespołów leśnych i zaroślowych oraz kilkanaście zbiorowisk o charakterze przejściowym. Spotyka się tu piękne łąki i torfowiska oraz murawy piaszczyste i nawapienne.
W lasach Parku odnotowano występowanie 35 gatunków roślin podlegających całkowitej ochronie oraz 15 częściowo chronionych. Osobliwościami florystycznymi są m.in.: długosz królewski, storczyki, widłaki i zimnoziół północny.

Spośród zwierząt spotykanych na terenie Parku najliczniejszą grupę stanowią owady lądowe. Szczegółowe badania przeprowadzono nad muchówkami – stwierdzono występowanie 150 gatunków, co stanowi ok. 40% fauny krajowej.
W rzekach i Zbiorniku Sulejowskim występuje 35 gatunków ryb i smoczkoustych, a występujący tu minog ukraiński i koza złotawa znajdują się na liście Czerwonej Księgi. Stwierdzono tu także obecność 5 gatunków gadów, 12 płazów, 196 ptaków (ok. 55% awifauny krajowej), w tym 146 gatunków lęgowych (63% ptaków lęgowych w Polsce).
Z gatunków odnotowanych w Czerwonej Księdze spotykany jest tutaj bąk, gągoł, kropiatka, sieweczka obrożna i rybitwa białoczelna. Spośród ssaków występuje tu 39 gatunków, w tym bóbr, łoś, wilk i wydra.
Przyroda takich rezerwatów jak Lubiaszów czy Gaik doskonale ilustruje potęgę pierwotnych puszcz a takie obiekty przyrody nieożywionej jak Bąkowa Góra – kapitalny punkt widokowy na pograniczu Nizin Środkowopolskich i Wyżyny Małopolskiej, wysokie krawędzie doliny Pilicy, niepowtarzalne Groty Nagórzyckie czy wreszcie najcenniejszy w Polsce Środkowej rezerwat krajobrazowo-wodny Niebieskie Źródła zdecydowanie podkreślają dużą atrakcyjność turystyczno-krajoznawczą Parku.

Na terenie Sulejowskiego Parku Krajobrazowego znajdują się liczne zabytki historii i kultury materialnej. Z pewnością najcenniejszym zabytkiem i to najwyższej klasy jest opactwo Cystersów w Sulejowie – Podklasztorzu. Na terenie Sulejowa znajdują się również zabytkowe wapienniki Jan i Wiktor.
Na terenie parku znajduje się też kilka innych, cennych zabytków architektury sakralnej. W Skotnikach znajduje się, późnogotycki kościół drewniany a w Smardzewicach – barokowy kościół wzniesiony w latach1683-99 i klasztor franciszkański z XVIII stulecia, otoczone murem z niewielkimi basztami.
W Bąkowej Górze, na wzgórzu o tej samej nazwie znajdują się ruiny zamku z XIV wieku. W sąsiedztwie znajduje się zabytkowy, XVII – wieczny dwór Małachowskich oraz kościół parafialny z XV stulecia. Z rozległych ruin zamku rycerskiego wzniesionego przez Majkowskich oraz cennego zespołu potężnych dębów słyną również Majkowice.
Sulejowski Park Krajobrazowy to również drewniane śródleśne osady, stare wiejskie chałupy m.in. w Stobnicy i Niewierszynie oraz skromne kapliczki rozsiane po wsiach, przy drogach wiejskich.
Zdecydowanie najwięcej turystów przyciąga na teren parku Zbiornik Sulejowski rozciągający się miedzy Sulejowem a Smardzewicami. To sztuczne jezioro utworzone zostało w latach 1969-74 poprzez spiętrzenie Pilicy tamą o długości 1200 m, wysokości 16 m i szerokości w koronie 10 m. Akwen ma 2117 ha powierzchni, 17 km długości oraz zróżnicowaną szerokość (do 3,5 km). Maksymalna głębokość wynosi 10 metrów.

Załęczański Park Krajobrazowy leży na pograniczu województw: łódzkiego (gminy: Pątnów, Wierzchlas i Działoszyn), śląskiego (gmina Lipie) i opolskiego (gmina Rudniki).
Został utworzony w 1978 roku jako jeden z pierwszych parków krajobrazowych w Polsce. Obecnie po korekcie granic powierzchnia Parku wynosi 14.485 ha, a jego strefy ochronnej 12.328 ha.
Park obejmuje pagórkowate tereny północno – wschodniej części Wyżyny Wieluńskiej z malowniczą doliną Warty i jej zakolem o charakterze przełomu, zwanym Wielkim Łukiem Warty.

Zadaniem Załęczańskiego Parku Krajobrazowego jest ochrona krajobrazu jurajskiego, w tym bogactwa form krasowych takich jak: wapienne skałki ostańcowe, jaskinie, ponory i leje krasowe oraz wywierzyska a także ochrona miejscowej flory i fauny. Zachowały się tu również ślady zlodowacenia pochodzące z plejstocenu – wzgórza morenowe i równiny sandrowe.
Unikalny odcinek doliny Warty, zwany Wielkim Łukiem Warty uważany jest za najpiękniejszy i najwartościowszy przyrodniczo na całej długości tej rzeki.

Załęczański Park Krajobrazowy pokryty jest mozaiką różnorodnych zbiorowisk leśnych – występują tu zarówno suche bory sosnowe, jak i bory bagienne, dąbrowy i olsy, nad rzekami łęgi jesionowo – olszowe a na skałach wapiennych – murawy kserotermiczne.
Jak dotąd, na obszarze Parku stwierdzono występowanie około 1200 gatunków roślin naczyniowych, mchów i porostów. Tak liczny skład gatunkowy związany jest ze znacznym zróżnicowaniem siedlisk, które Park zawdzięcza wapiennemu jurajskiemu podłożu, ubogim przestrzeniom pokrytym kwaśnymi, plejstoceńskimi piaskami oraz dolinie Warty.
Spotykamy tu gatunki należące do wielu grup siedliskowych, jednak najliczniej reprezentowane są rośliny związane z siedliskami zmienionymi wskutek działalności człowieka, takimi jak uprawa roli czy osadnictwo wiejskie. Duży udział we florze Parku mają gatunki charakterystyczne dla lasów liściastych oraz rośliny siedlisk łąkowych i mokradeł, związanych z doliną Warty.
Najbardziej charakterystyczne i wyróżniające ten obszar w krajobrazie Polski Środkowej, są jednak rośliny muraw napiaskowych i kserotermicznych. Na murawy kserotermiczne składają się liczne gatunki roślin sucho- i ciepłolubnych porastających niezalesione szczyty jurajskich ostańców wapiennych. Wiele wapieniolubnych roślin osiąga tu swe północne granice zasięgu.
Najcenniejszym stanowiskiem występowania tych roślin jest rezerwat „Węże”. Spotykamy tu przedstawicieli muraw naskalnych w postaci rojnika pospolitego, czosnku skalnego, ciemiężyka białokwiatowego oraz wielu innych wapieniolubnych i kserotermicznych gatunków roślin, mchów i porostów. W załomach i szczelinach skał wapiennych rosną drobne paprocie tworzące szczelinowy zespół paproci wapieniolubnych – należą do nich: zanokcica skalna, zanokcica murowa oraz paprotnica krucha.
Murawy napiaskowe rozwinęły się na bezleśnych, nieurodzajnych i piaszczystych przestrzeniach zajmujących znaczne powierzchnie Parku. Związane są z niezwykle ubogim podłożem piasków i żwirów plejstoceńskich. Tworzą je łany macierzanki, rozchodnika, szczotlichy siwej, kocanki piaskowej oraz innych roślin. Murawy te poprzeplatane są zaroślami jałowca, żarnowca i wrzosu.
Innym bardzo cennym zespołem – związanym ze środowiskiem wodnym – jest zespół grzybieni północnych z malowniczymi białymi kwiatami i dużymi pływającymi liśćmi.

Murawy i zarośla kserotermiczne są również wspaniałym siedliskiem dla licznych owadów. Spotykamy tu wielkie ilości tych zwierząt o ogromnej różnorodności gatunkowej, w tym: wielobarwne motyle, pajęczaki, świerszcze, chrząszcze oraz szarańczaki. Najlepiej poznaną grupą zwierząt bezkręgowych są ślimaki. Rozpoznano tu około 100 gatunków, w tym kilka bardzo interesujących. Równie dobrze poznaną grupa zwierząt w Parku są ryby.
Naturalna dolina rzeki Warty stanowi atrakcyjne siedlisko także dla wielu gatunków ptaków z najdujących tu dogodne i bezpieczne miejsca do lęgów, żerowania i odpoczynku. Z osobliwości można wymienić tracze nurogęsi gniazdujące w ilości kilku par w dziuplach przybrzeżnych drzew. Odnotowano tu stanowiska lęgowe gągoła – kaczki o podobnych upodobaniach gniazdowych.
Prawdziwą rzadkością jest para łabędzi krzykliwych, gniazdująca na ukrytych w lasach stawach r ybnych. O lęgowej atrakcyjności doliny stanowią także starodrzewy, zadrzewienia i zarośla łęgowe porastające liczne wyspy i brzegi rzeki. Bogactwo siedlisk przyciąga wiele ptaków – łącznie w Parku odnotowano ich około 130 gatunków.
Spośród występujących 19 gatunków gadów i płazów, warto odnotować salamandrę plamistą i gniewosza plamistego. Zasiedlenie Parku przez ssaki, z wyjątkiem nietoperzy, nie wyróżnia się niczym szczególnym w odniesieniu do obszarów przyległych. Gatunki ciekawsze to – niestety coraz rzadziej spotykany – chomik europejski oraz bóbr i wydra.

Na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego znajduje się 5 rezerwatów przyrody „Węże”, „Dąbrowa w Niżankowicach”, „Szachownica”, „Stawiska” i „Bukowa Góra”. Pierwsze dwa rezerwaty leżą w granicach województwa łódzkiego.

Obok walorów przyrodniczo – krajobrazowych wielką atrakcją Załęczańskiego Parku Krajobrazowego i jego najbliższych okolic są zachowane do dnia dzisiejszego, interesujące zabytki architektury i sztuki.
W pierwszej kolejności należy wymienić tutaj budownictwo sakralne pochodzące z pierwszej połowy XVI w. – drewniane kościółki w tzw. stylu wieluńskim, o niespotykanej nigdzie indziej w Polsce architekturze i oryginalnym wystroju wnętrza. Kościółki te znajdują się w Łaszewie Rządowym (w otulinie Parku) oraz w Grębieniu, Kadłubie i Popowicach (blisko granic otuliny ZPK).
W Kępowiznie natomiast znajduje się dawny drewniany młyn wodny, który obecnie funkcjonuje jako elektryczny. W pobliżu młyna znajduje się ośrodek szkoleniowo – wypoczynkowy chorągwi łódzkiej ZHP „Nadwarciański Gród” otoczony dziką i bogatą przyrodą Załęczańskiego Parku Krajobrazowego.