Łódzkie historycznie
Województwo łódzkie jako osobna jednostka administracyjna liczy sobie „zaledwie” 100 lat, bo powstało wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Historia tego obszaru, leżącego na pograniczu Małopolski, Wielkopolski i Mazowsza, jest znacznie dłuższa. Znajdują się tu siedziby kasztelanii, pamiętających początki Polski, dynastii Piastów, czy historyczne grody jak Łęczyca, Sieradz, Rawa i Wieluń, będące siedzibami średniowiecznych księstw, województw i ziem. Mury najstarszych zabytków są niemymi świadkami znaczących wydarzeń. Tu zapadały ważne decyzje (w Sieradzu i Piotrkowie wybierano na tron kilku z polskich królów, w Piotrkowie przez ponad 200 lat obradował Trybunał Koronny dla Wielkopolski).
W XIX wieku obszar dzisiejszego województwa stał się jednym z głównych regionów przemysłowych ówczesnego Królestwa Polskiego. Zanim jeszcze Łódź wyrosła na największy w kraju ośrodek przemysłu włókienniczego, palmę pierwszeństwa dzierżył Ozorków, a następnie Zgierz. Do dziś w obu tych miastach (a także m.in. w Pabianicach, Aleksandrowie i Konstantynowie Łódzkim czy Tomaszowie Mazowieckim) zachowało się mnóstwo śladów związanych z historią gospodarczą. Są to zarówno fabryki, rezydencje fabrykantów, jak i dawne domy tkaczy. Wyjątkowy pod tym względem jest Zgierz, gdzie w centrum znajduje się Park Kulturowy Miasto Tkaczy. Zachowało się tu kilkadziesiąt tradycyjnych domów z XIX w. Z kolei w Zduńskiej Woli przetrwała historyczna dzielnica przeznaczona dla osadników zajmujących się rozwojem lokalnego rzemiosła, a potem także manufaktur i przemysłu.
Wiek XX przyniósł szereg tragicznych wydarzeń związanych z I i II wojną światową. Przez obszar dzisiejszego województwa kilkakrotnie przetaczał się front I wojny (od połowy 1914 do połowy 1915 r.), gdy ścierała się tu armia rosyjska z niemiecką i austriacką. Warto pamiętać, że we wszystkich armiach zaborczych wielu żołnierzy było Polakami. Szczególnie intensywne walki z jesieni 1914 r. przeszły do historii jako Bitwa czy Operacja Łódzka – podczas zaledwie kilku tygodni w starciach wzięło udział pół miliona żołnierzy, z których aż 200 tysięcy poległo.
Dziś przypominają o tym liczne cmentarze wojenne, rozsiane po obszarze niemal całego województwa. Z kolei w okolicach Bolimowa w 1915 r. Niemcy po raz pierwszy w historii użyli gazów bojowych. Jesień 1939 r. i wojna obronna z tego czasu w okolicach Łodzi zaznaczyła się przede wszystkim Bitwą nad Bzurą, jedną z niewielu wówczas udanych akcji zbrojnych polskiej armii. Również tu o dramatycznej historii przypominają dziś przede wszystkim cmentarze z kwaterami poległych w okolicach Kutna, Łowicza i Łęczycy, a także Muzeum Bitwy nad Bzurą, mieszczące się w Kutnie. Tragiczną kartę historii zapisano również w Wieluniu, który był pierwszą ofiarą niemieckich bombardowań rankiem 1 września.
Odrębną historię związaną z II wojną światową stanowi tworzenie przez niemieckich okupantów gett dla ludności żydowskiej, w tym pierwszego w Polsce getta w Piotrkowie, czy drugiego pod względem wielkości (po warszawskim) getta w Łodzi.
Spośród postaci historycznych z województwem łódzkim mocno związani byli dwaj wybitni literaci – Julian Tuwim oraz Władysław Reymont. Ten pierwszy, urodzony w Łodzi, jest tu upamiętniony kilkoma pomnikami, w tym najbardziej znaną Ławeczką Tuwima stojącą w centralnym punkcie ulicy Piotrkowskiej, a także gabinetem jego imienia w Muzeum Miasta Łodzi. Drugi, urodzony w Kobielach Wielkich koło Radomska, mieszkał m.in. w Łodzi (zbierając materiały do „Ziemi Obiecanej”), ale także w okolicach Lipiec Reymontowskich, które stały się inspiracją do jego epopei poświęconej polskiej wsi – „Chłopów”. Dziś w Lipcach działa muzeum gromadzące pamiątki po pisarzu, a także prywatna Galeria Staroci i Pamiątek Regionalnych z olbrzymią kolekcją wydań „Chłopów”, a także eksponatami poświęconymi stworzonemu w oparciu o powieść serialowi telewizyjnemu.
tekst: Maciej Kronenberg
zdjęcia: Urząd Marszałkowski w Łodzi, ROTWŁ