Trasa: Skansen Rzeki Pilicy – rezerwat przyrody Niebieskie Źródła (ok.150m) – ulica Wodna (ok. 200m) – ulica Działkowa – Podziemna Trasa Turystyczna Groty Nagórzyckie (ok. 3km) – ul. Kotlinowa – tama na Zalewie Sulejowskim (ok. 4km) – Smardzewice (ul. Główna (ok. 1.4km) – ul. Wesoła (klasztor, źródełko ok. 4.1km) – ul. Główna (taras widokowy Biała Góra – ok. 1,1km) – droga powiatowa w kierunku Tomaszowa Mazowieckiego – parking przy Skansenie Rzeki Pilicy (ok. 3.2km).

Czas: 10-12 godzin

Km: ok. 17,15 km

Przyjazd autokarem/autobusem/samochodem/taxi na parking przy Skansenie Rzeki Pilicy (parking płatny według cennika tylko kartą, zbliżeniowo).

Co zabrać: wygodne buty, butelkę wody, drobne pieniądze, dobry humor.

Skansen Rzeki Pilicy

1. A.F. Modrzewskiego

97-200 Tomaszów Mazowiecki

Zwiedzanie Skansenu Rzeki Pilicy (ok. 1h)

Zwiedzanie według cennika dostępnego na stronie skansenpilicy.pl

Częściowo dostępny dla osób niepełnosprawnych

Więcej informacji: skansenpilicy.pl

Skansen Rzeki Pilicy jest pierwszym w Polsce muzeum na wolnym powietrzu poświęconym rzece. Wiele eksponatów otrzymało w Skansenie „drugie życie”.

Najbardziej rozbudowana jest ekspozycja zatytułowana „Młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy”. Najważniejszym jej elementem jest drewniany młyn wodny, przeniesiony wraz z całym wyposażeniem w latach 1998-2000 ze wsi Kuźnica Żerechowska, położonej nad rzeką Luciążą – największym lewym dopływem Pilicy. Wnętrze budynku zajmuje ekspozycja poświęcona tradycjom młynarstwa wodnego w dorzeczu Pilicy, której głównym elementem są ruchome modele młynów. Obok młyna w stylowej galerii zostało zgromadzonych ponad 30 kamieni młyńskich pochodzących z nieistniejących już młynów z dorzecza Pilicy. Jest to największa tego typu kolekcja w Polsce.

Kolejny dział pn. „Wojenne trofea Pilicy” związany jest z militariami. Prezentowane w nim eksponaty w większości zostały wydobyte z rzeki, a pozostała część pochodzi z terenów nadpilickich. Najcenniejszym i jednocześnie cieszącym się największym zainteresowaniem eksponatem jest jedyny na świecie eksperymentalny, opancerzony ciągnik artyleryjski Luftwaffe na podwoziu SdKfz 8, nazywany potocznie „Lufcikiem”. Został on wydobyty z Pilicy w 1999 roku. W Skansenie przygotowano również ekspozycję plenerową zatytułowaną „Fortyfikacje Linii Pilicy”, gdzie można zobaczyć zrekonstruowaną niemiecką transzeję z 1944 roku oraz żelbetowy schron typu Tobruk. 31-tonowy schron został do skansenu przeniesiony z odległej o 30 km od Tomaszowa Mazowieckiego wsi Włodzimierzów.

W Skansenie Rzeki Pilicy można także oglądać obiekty i eksponaty pochodzące ze Spały – urokliwej, nadpilickiej miejscowości, będącej świadkiem wielu ciekawych wydarzeń. Są one gromadzone w dziale „Pamiątki po dawnej Spale”. Większość z eksponowanych tu pamiątek pochodzi z czasów, kiedy Spała pełniła funkcję rezydencji rosyjskich carów (na przełomie XIX i XX wieku). Znajdziemy tu m.in. niewielki budynek będący niegdyś… carską toaletą, a także dwa ozdobne słupki z jednej z bram wjazdowych do Spały. W późniejszym czasie do tych spalskich pamiątek dołączyła wartownia, znajdująca się niegdyś przy jednej z bram wjazdowych do rezydencji prezydenckiej w Spale w okresie II Rzeczpospolitej.

Przez teren placówki przebiega symboliczna „Oś rzeki Pilicy”. Stoi na niej ponad 100-letnia, żelazna barka robocza typu „Szczupak”, żelazna łódź saperska, fragment przęsła mostu wybudowanego w 1957 roku przez saperów na Pilicy w dzielnicy Tomaszowa Mazowiecki – Brzustówce, wojskowy rzeczny kuter holowniczy KH-200, elementy mostu pontonowego typu PP-64.

Perełką Skansenu Rzeki Pilicy jest budynek poczekalni kolejowej z przystanku Czarnocin.

Obiekt reprezentuje styl uzdrowiskowy, który rozpowszechnił się w całej Europie po wystawach paryskich z lat 80. XIX wieku. Cechuje go lekkość, bogata konstrukcja i drewniana ornamentyka. Z ustaleń znawców dawnej architektury wynika, że podobne stacyjki budowane w warszawskich warsztatach kolejowych ustawiano wzdłuż dawnej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej a w tym na przystanku Wolbórka. Właśnie on jako jedyny przetrwał mimo burzliwych dziejów a w 1929 roku w związku z otwarciem kilka lat wcześniej dużej i nowoczesnej szkoły rolniczej w pobliskim Czarnocinie zmieniono nazwę przystanku na „Czarnocin”. Po częściowej rekonstrukcji zniszczonych fragmentów wspaniała „perełka” architektoniczna i historyczna została odbudowana w Skansenie Rzeki Pilicy. Wielokrotnie przesiadywał w niej Władysław Stanisław Reymont spędzający młodzieńcze lata w okolicy, w której rodzice przyszłego noblisty posiadali niewielki majątek ziemski z młynem wodnym.

Miejscem wystaw czasowych jest w Skansenie budynek dawnej świetlicy z nieistniejącej już kolonii letniej w Wąwale. Została ona utworzona w latach 20-tych XX wieku przez Ubezpieczalnię Społeczną w Tomaszowie Mazowiecką dla dzieci z biednych rodzin. Poza wystawami czasowymi w budynku świetlicy prezentowana jest część z gromadzonej w Skansenie kolekcji poświęconej tradycjom wioślarskim i szkutnictwu ludowemu na Pilicy.

Warto odwiedzić również drewniany spichlerz zwany popularnie „brogiem”. Obiekt ściśle związany z Puszczą Pilicką i osobą prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Został wzniesiony w 1934 roku jako zwierzyniec dla czterech bizonów ofiarowanych prezydentowi przez Polonię kanadyjską. W 2007 roku budynek przekazano do Skansenu Rzeki Pilicy, gdzie przeszedł gruntowny remont i dziś stanowi przykład sztuki ciesielskiej. Obecnie mieści się w nim ekspozycja kilkunastu historycznych kajaków oraz motorówek.

Najnowszym nabytkiem w Skansenie jest motorowa kosiarka wodna typu – Esox 3, która służyła do koszenia roślinności porastającej brzegi rzeczne, zalewowe czy jeziorne.

Po zwiedzeniu Skansenu Rzeki Pilicy dochodzimy do przejścia dla pieszych i udajemy się do wejścia do rezerwatu przyrody Niebieskie Źródła (5 minut).

Zwiedzanie rezerwatu przyrody Niebieskie Źródła (ok. 40 minut).

Rezerwat czynny jest 24/7.

Wstęp bezpłatny.

Dostępny dla osób niepełnosprawnych

Niebieskie Źródła to obszar mający 29 ha utworzony w celu ochrony naturalnych wywierzysk krasowych oraz zachowania niezwykłych gatunków roślin i zwierząt. Przez teren rezerwatu przebiega ścieżka spacerowo – dydaktyczna, dzięki której poznajemy środowisko życia, ciekawostki lokalnej flory i fauny. Punktem centralnym jest basen wywierzyskowy. Rezerwat zawdzięcza swą nazwę barwie wody wydobywającej się z wapieni jurajskich, która w zależności od pory roku, dnia przybiera różne odcienie błękitu. Jest to efekt działania rozproszonego światła słonecznego.

Proponujemy odpoczynek na jednej z ławek ustawionych w cieniu drzew rezerwatu albo przejście 150 m dalej i dotarcie do smażalni Karczma flisacka (czynnej sezonowo)  oferującej w swoim menu ryby z lokalnych akwenów (ok. 30 minut).

Gdy już się posilimy wracamy groblą spacerową do ulicy A.F Modrzewskiego, kierujemy się w lewo i przechodząc przez most na rzece Pilicy ponownie skręcamy w lewo. Mijamy zabudowania i docieramy do granicy lasu mieszanego. Wchodzimy na leśną ścieżkę i idziemy prosto ok. 1km. Podziwiamy rosnące tam buki, brzozy, topole, świerki i sosny. Docieramy do nielicznych zabudowań Józefowa – obecnie części Tomaszowa Mazowieckiego. Podążamy dalej prosto ok. 2km. Jeśli dobrze się rozejrzymy i będziemy szli w ciszy to mamy szansę spotkać leśnych mieszkańców: sarnę, dzika, łosia, drozda, dzięcioła dużego czy kosa. Dochodzimy do wylotu drogi połączonej z ciągiem rowerowo-pieszym, który prowadzi nas do Podziemnej Trasy Turystycznej Groty Nagórzyckie.

Podziemna Trasa Turystyczna Groty Nagórzyckie

1. Pod Grotami 2/6

97-200 Tomaszów Mazowiecki

Parking przy obiekcie.

Czas zwiedzania: 30 minut wyłącznie z przewodnikiem.

Obiekt dostępny dla osób niepełnosprawnych

Więcej informacji: grotynagorzyckie.pl

Groty Nagórzyckie to dawne wyrobiska piasku kwarcowego, drążone w złożu piaskowcowym od początku XVIII do początku XX wieku. Twór antropogeniczny powstały w wyniku pracy rąk ludzkich, także obiekt techniki ukazujący sposoby i metody wydobywania tego surowca. Przewodnik opowiada historię powstania tego miejsca, przytacza legendy, czasem można spotkać ciekawe postaci na trasie…. Ciekawym aspektem są lokalne „malowidła” ścienne, studnia życzeń oraz przykłady kolorowego szkła, które powstaje w wyniku skomplikowanych procesów chemicznych.

Ponadto w budynku administracyjnym grot można skorzystać z automatów do kawy, herbaty czy zimnych napoi, tak aby zaspokoić pragnienie przed kolejnym etapem naszej wędrówki. Chętni mogą zakupić pamiątkę związaną z nagórzyckimi atrakcjami w lokalnym sklepiku.

Z budynku Grot kierujemy się na prawo, przechodzimy przez przejście dla pieszych. Jesteśmy na trasie rowerowo-pieszej (uważajmy na dużą ilość przejeżdżających rowerów).

Po ok. 250 metrach mijamy po lewej stronie restaurację Gruba Ryba, w której serwują pyszne ryby w otoczeniu stawu, bambusowych parasoli i przy delikatnej muzyce. Można zatrzymać się na obiad.

Gdy się już posililiśmy to ruszamy w dalszą drogę – ok. 4 km kierujemy się na lewo wychodząc z restauracji. Mijamy obszar zabudowany, tereny łąkowe, torfowiska, lasy (wsłuchajmy się w to, co oferuje nam przyroda, może uda się usłyszeć ciekawe rytmy skrzydlatych mieszkańców smardzewickich lasów?).

Po. ok. 45 minutach docieramy do tamy na Zalewie Sulejowskim. Schodki prowadzą nas na górę. Kierujemy się na lewo i idziemy wzdłuż tamy. Po prawej stronie mijamy przystań jachtową Maruś, w której jest możliwość wypożyczenia sprzętu wodnego.

Zalew Sulejowski to sztuczne jezioro utworzone w latach 1969-1974 poprzez spiętrzenie Pilicy tamą (po której idziemy) o długości ok, 1200 m. Przy tamie powstała niewielka elektrownia wodna. Zbiornik powstał jako rezerwuar wody pitnej dla mieszkańców Łodzi, ale obecnie nie pełni już tego zadania. Dzisiaj, po rewitalizacji smardzewickiej plaży, którą zauważamy po prawej stronie, to miejsce rekreacyjno-sportowe, gdzie również odbywają się koncerty i recitale.

My nie schodzimy z tamy, wędrujemy dalej prosto i mijamy pierwsze zabudowania Smardzewic (nazwa pochodzi od dużej ilości grzybów smardzy, które można znaleźć w smardzewickich lasach). Dochodzimy do ul. Głównej i wchodzimy na ciąg rowerowo-pieszy. Po drodze można wstąpić do jednego ze sklepów spożywczych zaopatrując się w napoje bądź suchy prowiant. Po ok. 4km spaceru ukazują się nam zabudowania klasztorne. To najcenniejszy zabytek w okolicy – kościół św. Anny z drugiej połowy XVII wieku oraz zakon Franciszkanów (podobno żywią się warzywami z własnej uprawy). Kościół słynie z cudownego obrazu Matki Boskiej Samotrzeciej z początku XVII wieku. Jeśli skręcimy w ulicę Wesołą (po ok. 100m) dojdziemy do źródełka św. Anny – miejsca objawień, o których przypomina drewniany, prosty krzyż. Obok znajduje się studnia, z której miejscowi pobierają wodę do picia?!

Więcej informacji: smardzewicefranciszkanie.pl

Wracamy na ul. Główną, skręcamy w prawo i wchodzimy z powrotem na ciąg rowerowo-pieszy. Mijamy Nadleśnictwo Smardzewice i po ok. 1km marszu dochodzimy do Tomaszowskich Kopalni Surowców Mineralnych Biała Góra. Rozglądając się przechodzimy na drugą stronę ulicy Głównej i wchodzimy na taras widokowy przy kopalni. Można rzucić okiem na tablicę informującą nas co znajduje się przed nami.

Cofamy się do ścieżki rowerowo-pieszej i podążamy ok. 3km w stronę Tomaszowa Mazowieckiego. Towarzyszą nam lasy mieszane z podszytem i runem leśnym. Można napotkać licznych biegaczy, którzy szlifują formę przed kolejnymi zawodami.

Po ok. 50 minutach docieramy na parking Skansenu Rzeki Pilicy, gdzie kończymy naszą wędrówkę.

Autor: Małgorzata Wróblewska – Kierownik Działu Rozwoju Turystyki Miejskie Centrum Kultury w Tomaszowie Mazowieckim.
Zdjęcia: MCK w Tomaszowie Mazowieckim przekazane do archiwum ROTWŁ.

Mapa okolic Tomaszowa Mazowieckiego MAPA WOJEWÓDZTWO ŁÓDZKIE – CENTRUM
Źródło pliku: www.lodzkie.pl